آرامگاه اسحاق بن موسى بن جعفر(ع) معروف به مشهد نور، از بناهای دورة سلجوقى در شهرگرگان. این بنا در مرکز شهر گرگان، درگذر سرچشمه از محلة سبزه مشهد قرار دارد.
ویژگی های تاریخی و پیشینه تحقیقاتی امام زاده نور
امامزاده اسحاق معروف به امامزاده نور که نسبت آن به حضرت موسی کاظم منتهی می گردد و از ابنیه قرن نهم هجری ( دوره سلجوقی ) محسوب می شودبهترین ارزیابی تاریخی از این زیارتگاه توسط سوکک p.p.soucek در دوران پر اهمیت معماری ایرانی است؛ همچنین نصرالله مشکوتی مطالبی در رابطه با آن ارائه کرده که در هر صورت هر دو این مطالب حاوی اطلاعات بسیار کمی در رابطه با بنا می باشند همچنین پروفسور روبرت هیلن براند در سال 1351 خورشیدی بنا را مورد بررسی و مطالعه قرار داد ومقاله ای در ارتباط با آن منتشر کرده اند.
آراء محققان دربارة این بنا تا حدودی متناقض است، چه برخى به استناد کتیبة حک شده بر چارچوب در قدیمى ساختمان، آن را مربوط به سدة 9ق و برخى بدون ارائة ادلة کافى آن را متعلق به بناهای سدة 8ق و شماری با توجه به تزیینات آجری بنا، مربوط به سدة 6ق و یا اواخر سدة 6 و اوایل سدة 7ق دانستهاند؛ اما با توجه به تاریخ 525ق که بر صندوق چوبى مرقدامام زاده حک شده است به نظر مىرسد که بنا در این تاریخ ساخته شده باشد.
این بنا از لحاظ تزئینات آجری شکل کثیرالاضلاع و 12 ضلعی ساخته شده و دارای محراب گچبری، دو لنگه در قدیمی و صندوق چوبی نفیس که روی مرقد می باشد از ابنیه قرن نهم به شمار می آید. تاریخ سال 867 هجری بر روی در آن حک شده مرقد که در داخل صندوق چوبی شکل قرار داده شده از گچ می باشد در روی چهار بدنه آن آیاتی از کلام الله مجید به خط کوفی باقیمانده است ظرافت گچبری و دقتی که در ترسیم خطوط آن به کار رفته حاکی از هنرمندی خطاط و نقاش مرقد است. (میرزا ابراهیم ؛ 1355 ، 14)
بررسی و ارزیابی شکل ابتدایی امامزاده با اطلاعات کنونی موجود در بنا بسیار مشکل می باشد؛ فقدان نوشته های تاریخی، کتیبه های اصلی و عدم امکان بررسی وضعیت واقعی سقف کار را بسیار سخت می کند. اما برآمدگی های کناری نشان می دهد که سقف تا اندازه ای روی بدنه اصلی بنا طراحی شده است .موقعیت قطعات کوچک تزئینی در نما نشان می دهد که کتیبه ها درست در بالای آنها قرار گرفته است بنابراین هم ارتفاع داخلی و هم ارتفاع خارجی نشان می دهد که ارتفاع بنا تغییرچندانی نکرده است.
معماری داخلی
ضریح و مرقد: ضریح فلزی دارای کتیبههایى از آیاتى از سوره های 91 و 93 قرآن مجید در 4 جانب خود و نیز اشعاری در وصف امام زاده است. در ضلع شرقى نام خطاط، احمد نجفى زنجانى و تاریخ 1384ق حک شده است. مرقد نیز در وسط محوطة درونى بنا کار گرفته از گچ است و بر روی 4 بدنة آن آیاتى از قرآن مجید به خط کوفى ممتاز باقى مانده. که به نظر مىرسد تاکنون به درستى قرائت نشده است. بر روی مرقد، صندوق چوبى مشبکى نهادهاند و آیت الکرسى (بقره/2/255-257) به خط کوفى قدیم بر حاشیة بالای صندوق و بسیار گود کنده شده است. این کتیبه از بخش بالای ضلع غربى صندوق آغاز شده، و در ضلع شمالى تا ضلع شرقى امتداد یافته است و در ضلع جنوبى با تاریخ 525ق خاتمه مىیابد.
محراب: در ضلع جنوب غربى بنا محرابى با گچ بری بسیار زیبا و پرکار وجود دارد. که به صورت گود و برجسته و بدون استفاده از رنگ در تزیینات، کار شده است. احتمالاً بخشهای دیگر محراب نیز دارای تزیینات گچ بری بوده، و اکنون تنها لچکیهای طرفین قوس محراب و تا اندازهای حاشیة آن باقى مانده است. در زاویة درونى طاق محراب دو ستون باریک گچى دیده مىشود که تزیینات گچ کاری درون طاقچه، میان آن قرار دارد. تزیینات این بخش شامل چند قطعة مشبک و چند پیچک زنجیرهای است. به گفتة هیلن براند این نوع قاب بندیها برگرفته از گچبریهای سامره است و نمونة تزیینات آن نیز در مسجد جامع نایین وجود دارد. در هر یک از لچکیهای محراب، شمسهای با حاشیة گلدار وجود دارد که در مرکز شمسه کلمة «الله» به خط نسخ کنده شده است. فضای باقى ماندة درون هر لچکى و طاق محراب با تزییناتى چون بته جقههای مشبک و پیچک پر شده است. روی هر یک از نقوش یاد شده با سوراخهایى متعدد اشکال هندسى بدیعى پدید آمده که قابل مقایسه با گچبریهای سامره است. همچنین معکوس نوشتن بخشى از آن نیز سبب درهم تنیدگى خطوط و دشواری در قرائت آن شده است.
درِ قدیمى: تزیینات این در به شیوة کندهکاری و نقوش گل و برگ و طرح ترنجى در وسط است. بر چهارچوبة این در کتیبهای کندهکاری شده که نخستین بار توسط رابینو قرائت شده است. از قرائت جدید چنین برمىآید که رابینو در خواندن برخى اسامى و کلمات به خطا رفته است به نوشتة کتیبة موجود، این در به فرمان امیر بهادر فرزند امیر جلالالدین بایزید و توسط فردی به نام حاجى محمد در تاریخ 857ق ساخته شده، و وقف بنای معروف به مشهدنور گردیده است.