آدرس پاساژ صدف: اردبیل چهارراه امام

سالانه 25 درصد عسل تولیدی کشور دراستان اردبیل عمل‌آوری و فرآوری می‌شود، این استان هر سال بیش از 5 هزار و400 تن عسل تولید می‌کند و بیش از 3 هزار و 500 نفر نیز در این صنعت به صورت مستقیم مشغول فعالیت هستند.

«قره حالوا» یا حلوای سیاه چه به لحاظ پیدایش و چه به لحاظ پخت منحصر به فرد بوده و در هیچ جای کشور پخت آن مرسوم نیست. این نوع حلوا تنها سوغاتی اردبیل با پخت سنتی است که با گذشت یک قرن از سابقه آن همچنان اصول اولیه پخت و ترکیب خود را حفظ کرده است.

با توجه به قدمت بیش از 90 ساله این غذای سنتی و سوغاتی اصیل، میراث دار حلوای سیاه در اردبیل خانواده عزیزی است که  هم اکنون نیز اکثر فروشگاه‌های فعال در این صنف از خانواده و یا نوادگان و حتی شاگردان وی و یا این خانواده بوده و حلوای سیاه به صورت موروثی در این خانواده پخت می شود.

در حال حاضر 15 مغازه در خیابان شیخ صفی که با توجه به وجود مجموعه تاریخی بقعه شیخ صفی به عنوان منطقه گردشگری محسوب می شود، وجود دارد که از نوادگان و یا بستگان عزیزی بوده و به صورت مستقل فعالیت می کنند.

اولین مغازه حلوا سیاه فروشی اردبیل بیش از 50 سال پیش با عنوان «دده و رحمت» (خدا پدرت را بیامرزد) در میدان عالی قاپو اردبیل توسط خانواده عزیزی ایجاد شد، میراث دار این خانواده علت نام گذاری شعبات مغازه عزیزی با عنوان «دده و رحمت» را دعای خیر افراد به بانی حلوا در هنگام خرید آن عنوان می‌کند و معتقد است این نام به مانند شناسه‌ای در همه جای اردبیل گواه قدمت میراث این خانواده اردبیلی است.

پخت سنتی حلوا همچنان پس از 90 سال در ظروف مخصوصی به نام تیان که به دست صنعتگران اصفهان ساخته می شود، انجام می گیرد.

70 درصد گردشگران حلوای سیاه را نمی شناسند

اسماعیل عزیزی به خبرگزاری مهر گفته است که بیش از 70 درصد گردشگران اردبیل حلوای سیاه را نمی شناسند و در حالی که در نهادهای حوزه فرهنگی و گردشگری در معرفی سوغاتی اردبیل فقط به عسل و گلیم اکتفا می کنند، اجحاف وارده باعث ناشناس ماندن حلوای سیاه شده و هم اکنون بیش از 70 درصد گردشگران این سوغاتی اصیل را نمی شناسند.

حمام نصر خلخال پس از پایان عملیات مرمتی آن در سال 1386  به عنوان موزه خلخال مورد بهره‌برداری قرار گرفت. اشیاء موزه، بخشی از تاریخ و فرهنگ منطقه را در معرض نمایش قرار می‌دهد.

هم اکنون در موزه باستان‌شناسی خلخال، بیش از 150 شیء باستانی به نمایش گذاشته شده که قدیمی‌ترین شیء مربوط به شش هزار سال پیش از میلاد است.

در این موزه گوشواره‌های طلایی از دوره ساسانی، گردنبند طلایی از دوره هخامنشی، اشیاء سفالی نقش دار متعلق به سه هزار سال پیش، مجسمه گاو کوهان‌دار با بیش از چهار هزار سال قدمت و مجسمه حیوان دو سر سه هزار ساله و ... به نمایش درآمده است. علاوه بر این‌ها نسخه های خطی صحیفه سجادیه و قرآن کریم مربوط به قرن سیزدهم هجری در این موزه دیده می‌شوند که از ارزش بسیار بالایی برخوردار است. تعدادی سنگ قبر و سنگ نگاره باستانی نیز در موزه به نمایش گذاشته شده‌اند.

این حمام پس از اتمام عملیات مرمت در بهمن ماه سال 1387 به عنوان موزه صنایع دستی استان اردبیل با اهداف ذیل مورد بهره‌برداری قرار گرفت:

- نمایش آثار هنری صنایع دستی در سطح استان به صورت دوره‌ای

- ایجاد کارگاه‌های هنری، جهت حفظ و احیاء هنرهای سنتی و صنایع دستی

- انجام پژوهش و تحقیق برای علاقمندان در زمینه هنرهای سنتی

در حال حاضر کارگاه‌های دایر در این موزه؛ کارگاه سفال، کارگاه معرق چوب، کارگاه قلمزنی، کارگاه سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی، سوخت روی چوب و .... می‌باشد.

ساختمان موزه باستان‌شناسی بخشی از فضای پیرامون مجموعه تاریخی و فرهنگی شیخ صفی الدین اردبیلی را در برگرفته و آثار آن نمایانگر بخشی از فعالیت‌های تمدنی انسان در استان اردبیل محسوب می‌شود. آثار و اشیاء این موزه مشتمل بر دوره های مختلف پیش از اسلام، تاریخی و اسلامی است.

در ویترین های به نمایش گذاشته شده طبقه اول و زیرزمین سفالینه‌های متنوع ساده و منقوش دوره‌های مختلف تاریخی و اسلامی؛ ظروف خاکستری رنگ، سفال‌های منقوش سبک اردبیل متعلق به عصر هخامنشی و اشکانی و ریتون(تکوک) های مربوط به هزاره اول قبل از میلاد در معرض دید قرار دارد.

سفال‌های دوره اسلامی که مشتمل بر سفال های اوایل اسلام، سده‌های میانی و متاخر است، طیف گسترده‌ای از سفال‌های یکرنگ فیروزه‌ای، منقوش چند رنگ، نقش کنده زیر لعاب، سفال‌های آبی و سفید، سلادون(سنگینه) را شامل می شود. بیشتر این سفال ها از برجسته ترین سفال‌های دوره اسلامی ایران و اردبیل به شمار می‌رود.

اشیاء شیشه‌ای و فلزی از دیگر آثار ارزشمند به نمایش گذاشته شده در موزه باستان‌شناسی است که هنر و تکنیک شیشه‌گری و فلزکاری این سرزمین را معرفی می‌نمایند. قدمت این اشیاء به هزاره اول قبل از میلاد تا عصر ساسانی و دوره پرشکوه اسلامی می‌رسد.

در برخی از ویترین‌ها سکه‌هایی از دوره‌های مختلف تاریخی ایران و بیزانس از جنس طلا، نقره و ... نگهداری می‌شود که تاریخ آن‌ها به عصر ساسانی و اوایل اسلام تا سده ی 12 هجری قمری می‌رسد. این سکه‌ها از نظر تحقیقاتی و باستانشناسی مهم بوده و بخشی از هنر فلزکاری و مهارت ضرب سکه ایران را معرفی می‌نماید، ضمن اینکه از نظر خطوط خوشنویسی و مطالعه سیر تحول خطوط قابل توجه هستند.

در موزه باستان‌شناسی اردبیل علاوه بر نگاهداری اشیاء و اموال تاریخی- فرهنگی، طبقات و لایه های محوطه باستانی قلعه بوینی یوغون شهرستان نیر طراحی و بازسازی شده است که بازدید کنندگان در قسمت شرقی طبقه زیرین می‌توانند از آن بازدید نمایند.  

ازاره (آن قسمت از دیوار اتاق یا ایوان که از کف طاقچه تا روی زمین باشد) داخلی عمارت چینی‌خانه به ارتفاع 258 سانتیمتر با کاشی‌های هفت رنگ منقوش تزئین شده و روی آن طاقنماهای پرکار گچی قرار گرفته است. در مقرنس‌های توخالی گچی ایوان‌ها و طاقنماها و شاه‌نشین‌ها تا محل کاشی‌های هفت رنگ تعداد زیادی محفظه و طاقچه‌های خوش فرم به اشکال زیبای سفالی و شیشه ای؛ چون گلدان‌ها و ابریق‌ها و... بریده و اطراف آن با نگاره‌های نباتی آراسته و تذهیب شده است.

 در این بنای سترگ و پرجاذبه تعدادی ظروف چینی اختصاصی وجود داشته که در داخل طاقچه‌ها قرار داشتند و برحسب درج مورخان عصر صفوی در سال 1021 هـ .ق این ظروف نفیس توسط شاه عباس اول به آستان شیخ صفی وقف شده بود که تعداد آن‌ها طبق درج مولف تاریخ عباسی به 1221 عدد می رسید.

  از جمله اعمال خیر شاه عباس اول اصلاحات و هدایا و ملحقات و اضافاتی است که در مجموعه مذهبی اردبیل انجام داده است. طبق نوشته مولف عالم آرای عباسی، شاه عباس در زمان حیات خود دستور داد کتاب‌های دربار سلطنتی را، آن قسمت که به زبان عربی و مربوط به احادیث، فقه و تفسیر یا مجلات قرآن مجید و امثال ذلک بود به آستانه حضرت رضا(ع) در مشهد مقدس و نسخه‌های فارسی را که شامل دیوان‌های ادبی و کتب تاریخ ... بود به اضافه چینی‌آلات از لنگری‌های بزرگ فغفوری، تنگ‌ها، بادیه‌ها و دیگر ظروفی که در چینی خانه کاخ سلطنتی خود موجود بوده به آستان متبرکه شیخ صفی الدین وقف و حمل نمایند. اکثر ظروف دارای مهر وقف شاه عباس با عبارت «بنده شاه ولایت عباس» هستند که توسط محمد حسین حکاک خراسانی درون یک کادر مربع کنده کاری شده است.

 چینی آلات اهدائی با گل‌ها، تصاویر و نقوش آبی رنگ جالبی نقاشی شده که مناظر طبیعی یا سنن و آداب مردم سرزمین چین را در صدها سال پیش به نمایش می گذارند.

لازم به توضیح است همزمان با جنگ ایران و روس بخش عمده‌ای از این ظروف به غارت رفته و هم اکنون در موزه «ارمیتاژ» روسیه نگهداری می‌شود مابقی ظروف در موزه دوران اسلامی ایران، عمارت چینی خانه بقعه شیخ صفی الدین و دیگر موزه‌های کشور در معرض نمایش قرار گرفته است.

عمارت چینی‌خانه به سال 1370 به عنوان موزه چینی‌خانه مورد بهره برداری قرار گرفته و هم اکنون یکی از موزه‌های تخصصی کشور محسوب می شود[1].

[1] هنرهای شیعی در مجموعه تاریخی و فرهنگی شیخ صفی الدین اردبیلی تالیف حسن یوسفی و ملکه گلمغانی زاده

دمای آبشار سردابه در حدود ۳۵ درجه سانتی گراد است و ظاهر آب آن شفاف، کمی ترش مزه و بیرنگ می‌باشد. از کاتیون‌های آن سدیم و کلسیم و از آنیون‌های آن سولفات و بی‌کربنات است.

کوه سبلان در 35 کیلومتری غرب شهر اردبیل و 25 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان مشگین‌شهر واقع است. از لحاظ تقسیمات اداری استان اردبیل، این کوه در مرز بین بخش مرکزی شهرستان اردبیل و بخش لاهرود شهرستان مشکین شهر واقع می باشد. این کوه در طول جغرافیایی ۴۷ درجه و ۵۰ دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۸ درجه و ۱۷ دقیقه شمالی قرار گرفته‌است. برای این کوه عظیم ۶۰ کیلومتر طول و ۴۵ کیلومتر پهنا تخمین می‌زنند و سطحی که به وسیله آن در آذربایجان قرار گرفته نزدیک به ۶۰۰۰ کیلومتر مربع است.

کوهستان سبلان به طور کلی سه قله معروف دارد، قله بزرگ آن به سلطان مشهور است و دو قله دیگر آن به هرم و کسری مشهورند. کوه سبلان از مجموعه‌ای از ارتفاعات متعدد تشکیل شده که به موازات ارسباران ولی اندکی در شرق آن کشیده شده‌است. امتداد آن شرقی–غربی است و از شرق و شمال و جنوب کوهی به نام قوشه داغ آنرا به رشته کوه ارسباران متصل می‌کند. در جنوب آن کوه بزقوش، که از سمت جنوب غربی به کوهستان سهند مربوط است، کشیده شده‌است.

قسمت شرقی کوه سبلان به قله آتشفشان سبلان که در بلندای ۴۸۱۱ متری قرار دارد، منتهی می‌شود. تمام قله‌های سبلان در همهٔ ایام سال پوشیده از یخ و برف‌های دائمی هستند.

در جبهه غربی قله سلطان و در کنار جانپناه، سنگی به شکل عقاب به نام قارتال (در ترکی آذربایجانی به معنی عقاب) قراردارد که در طول زمان به نماد سبلان تبدیل شده‌است.این قطعه سنگ به شکل عقابی است که نشسته و سر را به سوی شرق چرخانده‌است.

این جنگل دارای درختان مختلف میوه مانند فندق، سیب وحشی، گوجه سبز، ازگیل، به، تمشک و توت فرنگی است. در داخل جنگل هم یک استخر آب‌گرم به نام «مشه سویی» وجود دارد که آب آن خاصیت درمانی دارد و افراد زیادی به این دلیل و بسیاری هم برای گشت و گذار به آنجا می‌آیند و با خانواده چند روزی را داخل جنگل و در کنار استخر آب‌گرم و آبشاری که در منطقه قراردارد، اقامت می‌کنند.

جنگل فندقلو به دلیل نزدیکی به شهر نمین و برخورداری از رطوبت منطقه و دسترسی آسان از جاده بین شهری اردبیل - آستارا، همواره به‌عنوان یک گردش‌گاه مورد توجه بوده است.  این جنگل در سطحی به طول تقریبی ۲۵ کیلومترمربع پراکنده‌است که از شرق خانقاه علیا واقع در مسیر جاده بین شهری نمین - آستارا شروع و با جهت شمال غربی - جنوب شرقی در شرق روستای حور خاتمه می‌یابد که راه اصلی و آسفالته آن از آبی‌بیگلو می‌باشد.

شیب مراتع جنگل فندق‌لو نسبتاً کم و به دلیل پوشش فشرده آن بخصوص چمن، آثار فرسایش به جز بخش‌های تخریب یافته، کمتر به چشم می‌خورد و به همین دلیل است که این نواحی جهت ایجاد پیست اسکی روی چمن مورد توجه قرار گرفته‌است. در منطقه فندق‌لو خرس قهوه‌ای و سمور و پرندگانی مانند قرقاول، کبک و عقاب طلایی زندگی می‌کنند.

این دریاچه دارای امکانات تفریحی، ورزشی و فرهنگی بسیاری است که از آن جمله می‌توان به امکانات قایق‌رانی، پیست دو و میدانی، پیست دوچرخه‌سواری، باغ وحش، تعدادی هتل، یک شهر بازی، و رستورانی در وسط دریاچه اشاره‌ کرد. دریاچه شورابیل از مناطق شکار ممنوع استان اردبیل می‌باشد.

از تقسیم‌بندی کلی بازار اردبیل می‌توان به بازار بقالان، قصابان، خراطان، سراجان، قیصریه، چاقوفروشان، کلاه‌دوزان اشاره کرد. راسته‌های موجود در بازار عبارتند از: راسته اصلی بازار، راسته قیصریه، علافان، راسته پیرعبدالملک، بازار زرگران، سراجان، پارچه‌فروشان، کفاشان، مسگران، چاقوسازان، آهنگران و سراهای آن‌ها.

بنای بقعه مربوط به اوایل قرن دهم هجری قمری است. این بنا در محوطه مشجری به ابعاد ۱۵۰ در ۲۰۰ متر قرار دارد و مقبره سید امین‌الدین جبرائیل به صورت یک هشت ضلعی در وسط باغ قرار گرفته‌است. قسمتی از نمای پاکار بنا از سنگ‌های منتظم ساخته شده که روی آن‌ها دیوارهای جانبی بقعه از آجر بنا شده‌است. بیرون بقعه با تزیینات کاشی به صورت تلفیقی کار شده‌است. سقف این بقعه مسطح است که در وسط آن گنبد آجری به نسبت بزرگی قرار دارد. در ورودی بقعه یک ایوان قرار گرفته که دارای تذهیب کاشی است.

در دو طرف در ورودی نقش یک شیر و یک پلنگ به سبک نقاشی دوره صفویه کشیده شده‌است که با زنجیر به یکدیگر بسته شده‌اند. در داخل رواق بقعه گچبری و مقرنس‌کاری بسیار ظریف و زیبایی کار شده‌است. در دو طرف رواق دو خواجه‌نشین ساخته شده که به اتاق‌های کوچکی منتهی می‌شوند. از وجود اتاق‌ها برای بیتوته زائرین بقعه استفاده می‌شده‌است. سقف رواق دارای گچبری است. این گچبری‌ها با رنگ‌های طلایی و آبی دارای اسلیمی‌های زیبا و گلهای شاه‌عباسی هستند که حاکی از آرامش و معنویت محیط و فضای بقعه‌است. دیوارهای کناری رواق دارای کاشیکاری معرق است و در برخی قسمت‌ها کاشی‌های اصیل هشت ضلعی کار شده‌است. درب ورودی بقعه از چوب جنگلی ساخته شده که روی آن اشکالی به شکل لوزی و هشت ضلعی نقش بسته‌است. آثار هنری از جمله کنده کاری و منبت بر روی این در مشاهده می‌شود. در وسط رواق مقبره، صندوق چوبی و ساده سید امین‌الدین جبراییل قرار گرفته که ابعاد آن ۵/۱در۲در۳ متر است.

روی «ازاره» (آن قسمت از دیوار اتاق یا ایوان که از کف طاقچه تا روی زمین باشد) بیرونی دیوارهای جانبی بقعه آیاتی از قرآن به صورن گچبری نقش بسته که از اهمیت هنری شایان توجهی برخوردار است. در دو طرف شاه‌نشین جنوبی بقعه، دو اتاق شش ضلعی قرار دارد که دارای سقف مقرنس زیبا و ظریفی است که کتیبه‌ای بر روی در چوبی آن حکاکی شده‌است.

بقعه شیخ حیدر از خارج با کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ به آیات سوره فتح و همچنین لفظ جلال اله در اشکال مختلف و با خطوط کوفی مزین شده است.

داخل مقبره از دو طبقه تحتانی و فوقانی تشکیل شده است و درب ورودی سردابه در شمال برج قرار دارد که به وسیله یک راه پله بلند به راه باریک منتهی به سردابه راه یافته است.

قبر شیخ حیدر در منتهی الیه سردابه قرار گرفته است. پلان برج یا اتاق فوقانی به شکل دوازده ضلعی منظمی است که هر ضلع آن 20/2 متر می‌باشد و به علت احداث شیارهای سراسری در سطح داخلی برج، بنا بلندتر ساخته شده و ارتفاع بیش‌تری دارد.

در ورودی و سه پنجره آن با مقرنس کاری گچی و کاشی تزیین شده است و قاب محرابی شکل بر همه جای بنا دیده می‌شود.

در مورد قدمت بنا و تاریخ احداث آن اظهارات گوناگونی ابراز شده است که دونالد ویلبر معتقد است این بنا از آثار قرن 7 و 8 هجری قمری است و در دوره صفویه تکمیل و کاشیکاری شده است.

در سال 1380 طرح ساماندهی حریم بقعه شیخ حیدر در جلسه هیئت دولت تصویب شد که این طرح شامل سه مرحله کلی تملک، مرمت و اجرا بود.

بقعه شیخ حیدر در سال 1311 با شماره 184 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.