آدرس: بیرجند خیابان حکیم نزاری

آدرس: بیرجند خیابان حکیم نزاری

مثلا صاحبان حرفه چلنگری، مسگری هر یک بازار مخصوص خود داشتند که در آن جا اصناف دیگر حق کسب و کار نداشتند.در این میان بازار آهنگران یا همان چلنگران و مسگران جزء بازارهای جالب بودند. بازار آهنگرها در یک راسته سرپوشیده که یک طرف آن به لب رود منتهی می شد، قرار داشت. در آنجا سر و صدای پتک و چکش‌های آهنگری که با نظم و آهنگی خاص توسط سه، چهار نفر که دور سندان قرار داشتند روی آهن های سرخ از کوره در آمده نواخته می‌شد خاطره‌انگیز بود. مسگرها در یک قسمت از لب رود در سمت خیرآباد متمرکز شده بودند و کار تهیه انواع ظروف آشپزخانه از دیگ‌های بزرگ که در تکایا و مساجد و زیارتگاه‌ها کاربرد داشت تا قاشق و پیاله می ساختند. صدای چکش استادان فن مسگری در طول بخشی از جبهه رود بیرجند که به مصلای فعلی ختم می شد در تمام روز شنیده می شد. صنایع دستی فلزی، امروزه با ورود محصولات کارخانه‌ای در منطقه، رونق گذشته خود را از دست داده، چلنگری در اکثر شهرستان‌های استان بالاخص شهرستان‌های بیرجند و سرایان و روستاهای دهسلم و کلاته سرخ شهرستان نهبندان، رواج دارد.

در اکثر منازل گیوه می‌بافتند و از طریق انجام این کار امرار معاش می‌کردند. انواع کفش معمول آن زمان عبارت بود از ..، کفش ساده زنانه با سه نوع پاشنه استخوانی، چوبی ساده، چوبی گلدار و انواع گیوه. در بین گیوه‌ها ، گیوه شاهزیله بسیار معروف بود. ارسی یا روسی با رویه و کف چرم، نیم ساق (پوزدار) برای استفاده کشاورزان، چپت برای استفاده چوپانان از جنس لاستیک، پاشنه فنجانی از جنس چوب با رویه چرم ـ کفش طبلک دار ـ ساغری (از جنس چرم گاو و نوک تیز با رویه گلابتون دوزی شده ) ـ کفش گرجی ( نوعی کفش چرمی قرمز رنگ ) ) ـ گالش ( از جنس جیر ) ـ ـ پاچوک ( نوعی دمپایی که تخت آن چوبی بود ) ـ در بیرجند قدیم، کفش‌های زیبایی با پاشنه‌ای از استخوان شتر، با نقش و نگار تزئین به عنوان پیشکش و هدیه جهت مراسم نامزدی استفاده می‌شده است که رویه آن، چرم قرمز و گاهی سبز بوده است.
همانطور که مستحضرید چرم یکی از مواد اولیه تهیه کفش است. یکی از مناطق تولید چرم در منطقه خراسان جنوبی، روستای چرمه از توابع شهرستان سرایان بوده است. نام «چَرمه» خود دلیلی بر رونق چرم سازی در این منطقه است. این منطقه به جهت ییلاقی بودن و برخورداری از مراتع سرسبز از قدیم محل پرورش و نگهداری اسب هم بوده است. تولید انواع پای پوش‌های سنتی در حال حاضر با توجه به ورود انواع کفش‌ها به سبک اروپایی رونق گذشته را کاملا از دست داده. استاد ابراهیم ذکریا، ساکن روستای چَرمه، بیش از 30 سال سابقه فعالیت در رشته سراجی سنتی از بازماندگان نسل استادان فرآوری چرم یعنی سراجی سنتی و تهیه پای پوش‌های سنتی هستند که این هنر در خانواده ایشان بصورت موروثی بوده است. استاد ابراهیم ذکریا تنها کسی است که به صورت پدر فرزندی فن و روش این هنر اصیل و بومی را در سینه خود حفظ نموده و تا کنون با توجه به سختی های کار و عدم سرمایه کافی، به تنهایی در حفظ آن کوشیده است.

از میان شهرستان‌های استان خراسان جنوبی، بیرجند و روستاهای تابعه آن بیشتر از دیگر شهرستان‌ها در رشته ترکه‌بافی فعالیت دارند. بطوریکه در آمارگیری سال 1369 از حدود یکصد روستای خراسان بزرگ که به این رشته اشتغال داشته‌اند، 63 روستای آن در اطراف شهر بیرجند، خصوصا کوهپایه‌های رشته کوه باقران قرار داشته است.

بنای منزل قدیمی سلطانی در خیابان جانبازان و در محدودة بافت تاریخی شهر قاین واقع شده و اطراف آن را بافتی منسجم و سالم در بر گرفته است. این منزل قدیمی، متعلق به خانوادة سلطانی از ملاکین و بزرگان قاین بوده است. اصل بنا متعلق به دورة زندیه بوده و در دوره‌ی قاجار  و پهلوی نیز تغییراتی در آن به‌وجود آمده و فضاهایی به آن اضافه شده است.
این موزه در بخشهای مختلفی چون: مراسم شب یلدا ( کف‌زنی)، دستاسی، جاجیم‌بافی، کاشت، داشت و برداشت زعفران، ریسندگی، حلاجی و جلک‌ریسی، مراسم سنتی کشاورزی، تلم‌زنی(تهیه مواد لبنی) و مراسم سنتی عروسی همراه ساز و دهل و رقص محلی (اجرای موسیقی مقامی قاینات و خراسان جنوبی) با استفاده از مانکن با پوشش محلی که بیانگر آداب و رسوم کهن منطقه می‌باشد طراحی شده است.

قدمت این قلعه مربوط به دوره ساسانی تا حمله هلاکوخان که منجر به ویرانی قلعه‌های اسماعیلی می‌شود، است.
به دلیل اشرافیت کامل «شاه دژ» به شهر نهبندان و قلعه قدیمی آن، این قلعه در همه زمان‌ها مورد توجه حاکمان وقت قرار می گرفته است.
معماری ایرانی این قلعه زبان زد است چرا که سنگ‌هایی در این قلعه دیده می‌شود که بدون ساروج و هیچگونه ملاتی دیوارهای قلعه را تشکیل می‌دهند.
مهمترین سؤال پیش آمده برای هر بیننده این دژ عظیم، تأمین مایحتاج و آب آشامیدنی آن است. آب آشامیدنی این قلعه و دژ نظامی از طریق آبادی‌های اطراف که کارگران مجبور به حمل آن تا ارتفاع هزار و 400 متری قلعه بودند، تأمین می شده و در زمان بارندگی و فصل سرما نیز از طریق جمع آوری آب باران بوده است.
قلعه سنگی نهبندان می‌تواند همان شهر «نه» باشد که با پلان دایره‌ای شکل خود بیانگر مجتمع‌سازی مسکونی در دوره پیش از اسلام است. سفال‌های پراکنده بر سطح محوطه و آوارهای قلعه از نظر فرم و تزیینات به کار رفته، موید قدمت قلعه تا دوره صفویه می‌باشد. بنای یاد شده با شماره ‪ ۱۹۳۴‬درفهرست آثارملی کشور به ثبت رسیده است.

از خصوصیت بارز آن دو ایوان شمالی و جنوبی بنا است که به شیوه قوس جناغی اجرا شده و با فرم دیگر بناهای نهبندان که دارای قوس‌های بیز هستند متفاوت می باشد.

همچنین این بنا نسبت به سایر بناهای موجود در بافت تاریخی دارای ارتفاع بیشتری است. فضاهای موجود در اضلاع شرقی و غربی دارای پوشش گهواره‌ای هستند. در گوشه جنوب شرقی راهرویی قرار دارد که به تنورخانه منتهی می‌گردد. پوشش تنورخانه از نوع گنبدی است که با خیز کمی به نورگیر بالای آن منتهی می‌شود.

ایوان‌های شمالی و جنوبی قرینه هم هستند و ارتفاع آنها از اضلاع شرقی و غربی حدود یک متر بیشتر است. کف این ایوان‌ها حدود نیم‌متر بلندتر از کف حیاط است. دورتادور لبه بام‌های مشرف بر حیاط با رخبام تزیین شده است.

آسبادهای خوانشرف یا آسیاب بادی خوانشرف مربوط به دوره قاجار است و در شهرستان نهبندان، روستای خوانشرف قرار دارد. این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۳۶۸۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

ساخت آسیاب‌های بادی افزون برکارآمد بودن یکی از نشانه‌های هوشمندی بشر در استفاده مناسب از خشم طبیعت نیز بوده است. برای نمونه منطقه سیستان‌ و خراسان جنوبی محل وزش باد‌های 120روزه سیستان است؛ باد‌هایی که می‌تواند به‌عنوان عنصری ویران‌کننده تلقی شود. با وجود این ایرانیان قدیم آسیاب‌های بادی نهبندان را در مسیر این باد‌ها ساختند.

در دومین شماره بخش باغ گردی پایگاه اینترنتی دیلی تلگراف، باغ گلشن طبس در زمره باغ‌های زیبای جهان قرار گرفت. باغ گلشن در منطقه‌ای واقع شده است که در میان دو کویر نمک‌زار ایران یعنی دشت لوت و دشت کویرقرار دارد، اما کیفیت معجزه آسای آب این منطقه، آبشارها و استخرهای طبیعی زیبایی را تشکیل داده‌اند که با چمنزارهای زیبا تزیین شده است. احساس واحه¹ گونه این منطقه با وجود درختان قدیمی نخل، انار و مرکبات به همراه رایحه گل‌های رز و ختمی تکمیل می‌شود. باغ گلشن طبس یکی از باغ‌های نادر ایرانی است که آب جاری دایمی در آن جریان دارد. درختان میوه بسیاری در این بنای تاریخی هشت هکتاری، طبیعت بی نظیری آفریده است. در این باغ گونه های مختلف گیاهان سازگار با اقلیم های متفاوت آب و هوایی مانند درخت چنار که خاص مناطق سردسیر است در کنار خرما که فقط در مناطق گرمسیری رشد می کند، وجود دارد. طراحی این باغ بر اساس نمونه چهارباغ و برگرفته از آیات قرانی درباره بهشت که دو نهر در آن همدیگر را قطع می کنند صورت گرفته است. معمار اولیه باغ، طبیعت سبز آن را با توجه به نوع درختان به صورت شطرنجی طراحی و کشت کرده است. جهانگردانی چون سون هدین سوئدی و آندره گدار فرانسوی که از طبس دیدن کرده اند، باغ گلشن را توصیف و از درختان خرما و مرکبات، سایه خنک نخل ها، نغمه زیبای آب روان جوی ها، چمن های میان دو جوی، زمزمه باد در میان درختان و فواره های متعدد که آب را مانند تحفه ای به آسمان می فرستند بسیار تعریف کرده اند. خانم گدار همسر آندره‌گدار معمار معروف فرانسوی، باغ گلشن را این چنین توصیف کرده است:«در این باغ حوضی بزرگ با فواره‌های متعدد وجود دارد که آب یعنی این ماده با ارزش را مانند تحفه ای به آسمان می فرستد...» یک نکته منحصربه‌فرد در باغ گلشن که تنها در تاج محل هند مانند آن تکرار شده، این است که باغ به صورت مربع است، یعنی طول و عرض باغ با هم برابرند و خیابان های موازی، طول و عرض این باغ را به هم متصل می کنند.ساختمان سردرب باغ گلشن در زلزله ویرانگر شهریور 57 طبس به کلی از بین رفت که اکنون همانند گذشته بازسازی شده است.باغ گلشن طبس در فصل بهار که یکی از جذابترین و دیدنی ترین جاذبه های شرق کشور و استان خراسان جنوبی به شمار می رود.

1- نقطه‌ای سرسبز در میان صحرا

ظاهرا حسین از آخرین فرزندان موسی‌بن جعفر (ع) بوده که دوران کودکی و نوجوانی وی مصادف با حکومت هارون‌ الرشید و تاخت و تازهای او و اعمال جنایاتی سنگین نسبت به خاندان پیامبر (ص) بوده است.

در آن زمان که فرزندان علی (ع) و شیعیان، سخت تحت تعقیب عمال عباسی بودند، حسین ‌بن موسی که نوجوانی بیش نبود نیز از ظلم و ستم خلفا در امان نبود و همراه دیگر فرزندان موسی ‌بن جعفر (ع) مدتها متواری بوده و در خفا به سر برده است تا آنکه در سرزمین طبس به دست عمال عباسی به درجه رفیع شهادت نائل می‌شود.

بر اساس برخی اسناد بنای اولیه این بارگاه در قرن پنجم احداث و بعدها در قرن سیزدهم مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. در زلزله سال 1357 این آرامگاه به کلی ویران شد، اما با همت آستان قدس رضوی بقعه مرکزی و رواق ‌های گرداگرد آن بازسازی شد و اکنون بنایی کاملا مطلوب و درخور شان این امامزاده و در راستای رفاه حال زائران با به کارگیری طرحی جامع احداث شده است.

این امامزاده منزلگاهی برای مسافرانی است که از شهرهای جنوبی و شرقی به مشهد سفر می‌کنند.

در اطراف صحن و سرای این امامزاده 150 اتاق مفروش با امکانات اولیه تجهیز شده و در خدمت زائران است. 12 مهمانپذیر ویژه مجهز به اتاق‌های خواب، آشپزخانه، سرویسهای بهداشتی و ... در سر درب شش مدخل ورودی به آستانه امامزاده به شکل زیبایی برای اقامت زائران ساختمان سازی شده است.

همچنین دو باب آشپزخانه با تجهیزات کامل آشپزی به طور شبانه روزی دایر و به صورت رایگان در خدمت زائران است.

فروشگاه تعاونی، فروشگاه و نمایشگاه محصولات فرهنگی، پارک بازی کودکان،‌ پارکینگ، فرهنگسرا، پاسگاه، دارالشفاء، سقاخانه و ... همه و همه از امکاناتی است که برای مسافران در این مجموعه عظیم در نظر گرفته شده است.

در جوار این امامزاده، مجموعه زیبای باغ رضوان نیز قرار دارد که دارای امکانات رفاهی برای مسافران است.

بوذر جمهر بعد از مرگ سلطان محمود تا زمان فروپاشی حکومت غزنویان در دربار سلطان مسعود غزنوی به سر برد و در اواخر حکومت غزنویان از غزنه که پایتخت بود به قاین آمد و پس از مدتی در گذشت. مقبره حکیم بوذر جمهر در فاصله چهار کیلومتری جنوب غربی شهر قاین و در دامنه کوهی موسوم به کوه ابوذر قرار دارد. بنای مقبره از بناهای قرن ششم و هفتم هجری است به فرم چلیپایی و با معماریی بسیار زیبا ساخته شده است. مصالح اصلی در ساخت بنا سنگ گچ و آجر است.
درخت بنه 700 ساله ای نیز در کنار این مقبره وجود دارد که به زیبایی اثر افزوده است.

مسجدی که امروزه به یادگار مانده، از مساجد دو ایوانی سبک خراسانی است که ایوان شرقی و پایاب مسجد در زلزله‌ای مهیب در اوایل دوره صفویه فرو ریخته و به جز ایوان قبله و گنبدخانه‌های طرفین آن، سه ضلع دیگر در دوره صفوی با کمی عقب‌نشینی از هر ضلع، مجدداً بازسازی شده‌اند.

معماری و تزئینات آجرنمای ایوان غربی این بنا مربوط به قرن پنجم و ششم هجری قمری و دوره سلجوقی است و در جبهه شرقی آن، در اوایل دورهٔ قاجار شبستانی به نام شبستان آخوند ملااکبر احداث شده‌است. این شبستان دارای صد ستون قطور بوده که در زمین‌لرزهٔ سال ۱۳۴۷ به کلی تخریب شد. این مسجد با شمارهٔ ۱۲۲۲ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده‌است.

ایوان این مسجد ۱۶ متر ارتفاع دارد و پوشش آن طاق و تویزه است که ویژگی سبک معماری خراسانی است. آجرنمای تزئینی این ایوان، تکرار یک شکل هندسی در قالب‌های ۶۰ در ۶۰ سانتی‌متر است. در فضاهای خالی این نمای آجری، قطعات کاشی جای داشته که امروزه به جز ۳ یا ۴ قطعه آن هم به طور غیر منظم، هیچ نشانی از کاشی‌ها دیده نمی‌شود. همچنین در نمای پوشش داخلی ایوان، آثاری از نقاشی بر روی گچ دیده می‌شود.

این مدرسه که دارای ساختار چهار ایوانی و پلان هشت‌ضلعی است، در دورهٔ صفویه و به دست فردی به نام «میر علی بیک» ساخته شده‌است.

مدرسهٔ علیا، تا پیش از زمین‌لرزهٔ سال ۱۳۴۷، مورد استفاده طلاب و مدرسین علوم دینی بوده‌است، ولی امروزه به عنوان آثار تاریخی توسط سازمان میراث فرهنگی نگهداری می‌شود. از مشخصات بارز معماری این مدرسه، تکرار فرم هشت ضلعی در قسمت‌های مختلف پلان آن است.

بند دره که ازجمله نقاط مهم گردشگری استان خراسان جنوبی و شهرستان بیرجند محسوب می‌شود در سال ۱۳۸۱ از سوی سازمان میراث فرهنگی با شماره ۴۸۱۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده است. این بند چون آب آن از دره بالا و پایین عبور می‌کند به این اسم مشهور گشته است. راه ارتباطی آن از بیرجند، از طریق خیابان پاسداران امکان پذیر است.